Tuần trăng mật đã kết thúc từ lâu. Những năm tháng “vợ chồng son” cũng lần lượt trôi qua nhanh chóng. Họ hàng hai bên nội ngoại đã có người sốt ruột, nhắc nhỏm vợ chồng bạn “nhanh nhanh lên chứ”, “sao cứ kiêng cữ thế”. Bạn vẫn tươi cười, nhưng thật ra trong lòng đã lo lắm. Lo, vì bạn có… kiêng cữ gì đâu. Lo, vì bạn và chồng vẫn thường xuyên “âm thầm nỗ lực” đấy thôi. Phải chăng vợ chồng bạn đã rơi vào cảnh mà người ta vẫn nhắc đến bằng từ “hiếm muộn”?

Nguyên nhân hiếm muộn đến từ đâu?

Bỏ qua những định nghĩa khoa học, hiểu một cách nôm na nhất, thì hiếm muộn là trường hợp khi một cặp vợ chồng có tuổi vợ dưới 35, chung sống trong điều kiện bình thường, gần gũi gối chăn trung bình 2-3 lần/tuần kéo dài trong vòng 1 năm, không dùng bất cứ biện pháp tránh thai nào nhưng vẫn không có thai. Trường hợp nếu tuổi vợ trên 35 thì thời gian này được tính rút ngắn xuống còn 6 tháng.

Như vậy, câu hỏi bạn đặt ra là: Nguyên nhân hiếm muộn đến từ đâu? Sao vợ chồng bạn lại khó có tin vui như thế trong khi những bạn bè khác có khi chỉ cưới chưa đầy tháng đã nghe nói “hai vạch” rồi?

Có thể tạm chia hiếm muộn thành 4 nhóm như sau:

– Hiếm muộn do vợ (có nguyên nhân từ người vợ).

– Hiếm muộn do chồng (có nguyên nhân từ người chồng).

– Hiếm muộn do cả vợ lẫn chồng (hai vợ chồng đều gặp phải những “trục trặc” về khả năng sinh sản).

– Hiếm muộn không rõ nguyên nhân (hai vợ chồng đều có kết quả xét nghiệm bình thường, nhưng vẫn không có thai).

Trước đây, khi vợ chồng cưới nhau lâu ngày chậm có con, người ta thường có thói quen trút mọi nguyên nhân lên đầu… người vợ(!). Là vì nhiều anh vẫn cho rằng mình hoàn toàn “bình thường”, có “cảm xúc”, “máy móc” hoạt động tự nhiên, lúc “xuất binh” có tinh dịch đàng hoàng thì làm sao lại hiếm muộn được cơ chứ! Trừ khi nào chồng rơi vào cảnh chẳng “hoạt động” gì được thì mới là nguyên nhân từ chồng thôi!

Cách hiểu này thật ra hoàn toàn không đúng! Tinh dịch thực tế chỉ là một chất lỏng, trong đó có nước, nhiều chất khác nhau và có hàng triệu triệu con tinh trùng bé li ti mà mắt thường không nhìn thấy được (chỉ nhìn thấy nhờ kính hiển vi). Và điều quan trọng để quyết định chuyện có con được hay không là ở số lượng cũng như chất lượng tinh trùng chứ không phải chỉ “xét đoán” dựa trên chuyện khi gần gũi có cảm xúc, có thể đạt khoái cảm hay có “xuất binh” được hay không.

* Nguyên nhân hiếm muộn từ chồng có thể do các yếu tố “kiểm tra” được bên ngoài, ví dụ như “hoàng tử” bị dị tật, không gần gũi được, hoặc khi gần gũi không thấy “xuất binh”, hoặc hai “hòn ngọc” quá bé… Ngoài ra, số còn lại chỉ có thể xác định được sau khi làm tinh dịch đồ, để bác sĩ xác định tinh trùng có số lượng đủ không, có hình dạng bình thường hay bất thường, chuyển động có nhanh không…

Dưới đây là một số nguyên nhân quan trọng:

Giảm khả năng cung cấp tinh trùng	Có những vấn đề trong quan hệ tình dục, ví dụ như rối loạn chức năng cương cứng, xuất tinh quá sớm.
Xuất tinh trào ngược vào bàng quang	Do bị bệnh tiểu đường (hay gặp nhất), bị phẫu thuật ở bàng quang, tuyến tiền liệt, niệu đạo hoặc do dùng một số thuốc chữa bệnh tâm lý, tăng huyết áp.
Xơ hóa nang	Nam giới bị bệnh này thường không có ống dẫn tinh, hay ống dẫn tinh bị tắc.
Không thể xuất tinh	Do có bệnh ở ống tủy hoặc chấn thương cột sống.
Lỗ niệu đạo lạc chỗ	Lỗ niệu đạo nằm ở mặt dưới của dương vật. Đây là một dị tật bẩm sinh, nếu không được phẫu thuật, bệnh nhân sẽ có nhiều nguy cơ ít tinh trùng.
Bệnh tự miễn dịch	Các kháng thể của hệ miễn dịch tấn công những tế bào bình thường của cơ thể; những kháng thể này làm yếu hay vô hiệu hóa tinh trùng.
Tinh trùng vận động kém	Khả năng vận động thẳng và đi lên của tinh trùng kém, không tới được noãn để thụ tinh.
Tinh trùng có cấu trúc không bình thường	Tinh trùng có cấu trúc không bình thường sẽ ảnh hưởng đến khả năng thụ tinh cho noãn.
Không có tinh trùng	Do tinh hoàn không sản xuất ra tinh trùng.
Tinh trùng ít	Có dưới 10 triệu con trong 1 ml tinh dịch (để có con, tối thiểu trong 1 ml tinh dịch phải có 15 triệu tinh trùng).
Giãn tĩnh mạch	Những tĩnh mạch đưa máu thoát khỏi tinh hoàn bị giãn và xoắn, ảnh hưởng đến việc làm mát cho tinh hoàn, do đó làm tăng nhiệt độ ở bộ phận này.
Tinh hoàn ẩn	Tinh hoàn không xuống bìu mà vẫn nằm ở ổ bụng. Nhiệt độ cao ở đây khiến tế bào sinh tinh teo hết gây vô sinh, đồng thời nguy cơ ung thư tinh hoàn gấp 40 lần người bình thường
Thiếu hụt testosteron do suy tuyến sinh dục	Nguyên nhân gây ra tình trạng này là có bệnh ở tinh hoàn hoặc bất thường ở vùng dưới đồi tuyến yên.
Hội chứng Klinefelter	Thừa một nhiễm sắc thể X (XXY), gây phát triển bất thường ở tinh hoàn, dương vật, vú. Hậu quả là vô sinh và giảm ham muốn tình dục.
Nhiễm khuẩn	Viêm tuyến tiền liệt, tinh hoàn, túi tinh (tuyến tạo ra tinh dịch), niệu đạo. Các bệnh này làm thay đổi sự chuyển động của tinh trùng. Ngay cả khi đã được điều trị hiệu quả bằng kháng sinh, chứng nhiễm khuẩn tinh hoàn vẫn có thể gây sẹo và tắc nghẽn ống dẫn tinh.
Stress	Tình trạng này ảnh hưởng đến một số hoóc môn cần thiết cho việc sản xuất tinh trùng. Số lượng tinh trùng có thể giảm đi nếu tình trạng stress quá nặng hay kéo dài.
Nghiện rượu, ma túy, thuốc lá	Các chất này làm giảm số lượng và chất lượng tinh trùng.
Bệnh tật	Tình trạng chấn thương, các bệnh tiểu đường, bệnh ở tuyến giáp trạng, thiếu máu, nhồi máu cơ tim, suy gan, suy thận… đều có ảnh hưởng xấu đến khả năng sinh sản.
Tác động xấu của các yếu tố môi trường	Các yếu tố môi trường như nhiệt độ cao, làm việc trong môi trường hóa chất độc hại… đều có thể ảnh hưởng đến chất lượng tinh trùng.

* Nguyên nhân hiếm muộn từ vợ có thể có một số yếu tố tự kiểm tra được và một số yếu tố chỉ được xác định sau khi làm xét nghiệm. Điều dễ thấy nhất mà người phụ nữ có thể kiểm tra cho mình từ trước lúc lập gia đình là chu kỳ hàng tháng có đều đặn không. Nếu chu kỳ không đều, lúc ngắn lúc dài thất thường, lượng “nguyệt san” quá nhiều hoặc quá ít đều có thể ảnh hưởng đến khả năng làm mẹ sau này.

Một số trục trặc thường gặp khác ở người phụ nữ có thể là:

Tắc ống dẫn trứng	– Nhiễm khuẩn, bị lao, lậu cầu, nhiễm các vi khuẩn thông thường do các thủ thuật ở buồng tử cung (hút thai, phá thai to, đặt vòng tránh thai không đúng kỹ thuật vô trùng…). – Viêm nhiễm trong ổ bụng như viêm ruột thừa (bị vỡ mủ), viêm dính vùng chậu do Chlamydia. – Lạc nội mạc tử cung gây dính vòi trứng, buồng trứng, tử cung.
Rối loạn phóng noãn	– Bị suy vùng dưới đồi. – Suy tuyến yên. – Suy sớm buồng trứng: buồng trứng chấm dứt hoạt động trước tuổi 40. – Buồng trứng đa nang.
Tử cung bất thường	– Không có tử cung và âm đạo bẩm sinh. – Teo âm đạo bẩm sinh (có đủ 2 buồng trứng, tử cung, vòi trứng hoàn chỉnh, thậm chí có cả âm đạo nhưng chỉ là phần trên, còn phần dưới bị teo lại và bít kín), – Dính buồng tử cung. – Nhân xơ tử cung dưới niêm mạc hay u xơ tử cung. – Polyp buồng tử cung.
Cổ tử cung bất thường	– Chất nhầy cổ tử cung giảm số lượng hay chất lượng. – Cổ tử cung xơ chít hẹp, hậu quả của đốt cổ tử cung, viêm nhiễm kéo dài – Cổ tử cung hở eo trên các bệnh nhân có tiền căn nong cổ tử cung.

Làm sao để giảm thiểu nguy cơ?

Trong số các nguyên nhân dẫn đến chậm có con cho vợ chồng, có một nguyên nhân bạn hoàn toàn “bị động” (bẩm sinh chẳng hạn), nhưng cũng có những nguyên nhân bạn có thể chủ động ngăn ngừa được, để giảm thiểu nguy cơ.

Vợ chồng bạn có thể làm được những gì? Hãy thử kiểm tra bảng dưới đây!

Dành cho nữ giới

Vợ nên…	Vì…
Lập gia đình và lên kế hoạch có con trong khoảng từ 20 đến 30 tuổi.	Khả năng thụ thai của người phụ nữ sẽ giảm đi sau tuổi 30 và giảm rất nhiều sau tuổi 35. Vì thế, bạn cần ưu tiên cho kế hoạch có con. Không nên kiêng cữ, trì hoãn việc có con vì những lý do như công việc.
Khám phụ khoa định kỳ 1 năm/lần từ trước khi lập gia đình.	Nhiều người cho rằng việc khám phụ khoa là không cần thiết trước khi lập gia đình. Ngay cả khi có những dấu hiệu bất thường như ra nhiều dịch đục, hôi, chu kỳ thất thường… vẫn không chịu đi khám. Bạn cần biết rằng những viêm nhiễm phụ khoa lúc này, nếu không được phát hiện và điều trị kịp thời hoàn toàn có thể ảnh hưởng đến khả năng thụ thai, làm mẹ của bạn về sau.
Tìm gặp bác sĩ ngay khi thấy các dấu hiệu bất thường của cơ thể.	Sau tuổi dậy thì, nhiều cô gái có ngực phẳng lì “trước sau như một”, rậm lông, có cả… ria mép nhưng vẫn không hề quan tâm và không tìm đến bác sĩ. Bạn cần thận trọng với những bất thường của cơ thể. Vì đó có thể là các dấu hiệu bạn bị rối loạn nội tiết tố (đây cũng là một trong những nguyên nhân dẫn đến hiếm muộn sau này).
Có sổ theo dõi chu kỳ hàng tháng.	Chu kỳ hàng tháng của phụ nữ đặc biệt quan trọng. Nó thể hiện rất rõ rệt về sức khỏe sinh sản của người phụ nữ. Vì vậy, nếu bạn có chu kỳ ngắn hơn 20 ngày hoặc dài hơn 45 ngày, khoảng cách giữa các kỳ không đều nhau (lúc dài lúc ngắn bất thường), lượng máu ra hàng tháng quá ít hoặc quá nhiều… đều cần đến gặp bác sĩ, khám để tìm nguyên nhân.
Biết rõ các biện pháp tránh thai nếu chưa muốn có con.	Đừng bao giờ để mình phải rơi vào hoàn cảnh gần gũi không an toàn để rồi mang thai ngoài ý muốn, phải đi “điều hòa”, nạo hút… Chỉ một lần bạn phá thai cũng sẽ làm tăng nguy cơ hiếm muộn về sau. Rất có thể bạn sẽ mất đi vĩnh viễn khả năng làm mẹ sau này chỉ vì một lần như thế. Vì vậy, hãy luôn biết cách phòng ngừa. Trường hợp lỡ có thai ngoài ý muốn, cần đến các bệnh viện phụ sản uy tín để thực hiện việc bỏ thai, nhằm giảm thiểu tối đa các nguy cơ về sau cho bạn.

Dành cho nam giới

Chồng nên…	Vì…
Cần biết rõ các biện pháp quan hệ tình dục an toàn trước hôn nhân.	Vì nếu vô tình mắc phải một số bệnh lây truyền qua đường tình dục lúc còn “tung tăng bay nhảy” như giang mai, lậu…, khả năng “làm bố” sau này sẽ bị ảnh hưởng.
Từ bỏ hoặc giảm thiểu tối đa rượu, thuốc lá, đặc biệt là chất kích thích như ma túy…	Rượu, thuốc lá, chất kích thích, ma túy… đều là những chất có thể gây ra tác động xấu, ảnh hưởng đến chất lượng tinh trùng.
Không mặc quần nội y quá chật.	Quần nội y quá bó sẽ làm ảnh hưởng đến “quy trình sản xuất” tinh trùng của người đàn ông.

Thạc sĩ – Bác sĩ Võ Thanh Liên Anh
(Trưởng khoa lâm sàng, Trung tâm Hỗ trợ sinh sản bệnh viện Quốc tế Hạnh Phúc)

Vì sao chậm có con?