Trước tình hình của kiến ba khoang xuất hiện ngày càng nhiều gây ra các vết bỏng trên da cho người dân, Cục Y tế dự phòng, Bộ Y tế đã có nhiều thông tin để khuyến cáo phòng chống kiến ba khoang đúng cách. Mẹ và Con sẽ giúp các bạn tóm lượt lại những thông tin cần thiết về loài côn trùng nguy hiểm này nhé!

Phân biệt kiến ba khoang và các loài kiến khác

Kiến ba khoang là loài kiến có cánh (Nairobi fly) rất phổ biến ở các vùng có khí hậu nhiệt đới ẩm ướt như Việt Nam.

Loài kiến này có thân hình thon dài như hạt gạo (dài khoảng 1 – 1,2cm, chiều ngang 2 – 3mm) với nhiều màu sắc khác nhau trong đó có một đốt màu đỏ, hay sẫm màu vùng bụng trên và đầu màu đen, vùng trên giữa phát quang ngũ sắc, óng ánh màu xanh. Đây là loài kiến có cánh nhưng các bạn sẽ rất khó nhìn thấy đôi cánh của chúng, vì ban ngày chúng thường bò lê với tốc độ rất nhanh. Bên cạnh tên gọi thông thường là kiến ba khoang, chúng còn thường được gọi là kiến hoang, kiến kim, kiến lác, kiến gạo, cằm cặp, kiến nhốt, kiến cong…

Kiến ba khoang thường sống ở các ruộng lúa, cỏ mục, vườn cây, bãi rác thải, công trình đang xây dựng… nhưng do môi trường sống bị thu hẹp nên chúng thường xuất hiện trong nhà. Đặc biệt là những lúc mùa mưa khi độ ẩm cao chúng cần nơi trú ẩm và ngôi nhà của bạn chính là địa điểm “lý tưởng” mà chúng lựa chọn.

Độc tố kiến ba khoang mạnh gấp 15 lần nọc của rắn hổ

Theo Cục Y tế dự phòng, trong cơ thể kiến ba khoang có chứa độc tố Pederin (C24H43O9N)*, độc tính mạnh gấp 12 – 15 lần nọc của rắn hổ nhưng do lượng tiếp xúc nhỏ và chỉ ở ngoài da nên không đủ gây chết người như nọc rắn. Nhưng chúng cũng gây nên tình trạng bỏng từ nhẹ đến nặng. Nguy hiểm nhất chính là bị nhiễm trùng da nếu không xử lý đúng cách, đặc biệt là chúng thường để lại sẹo thâm, sẹo lồi sau quá trình điều trị.

*Như chất cangtadin của sâu ban miêu và chất phospho ở “con giời”.

Đặc điểm lâm sàng bị viêm da do kiến ba khoang đốt

Sau khi dính phải chất độc của kiến ba khoang cơ thể sẽ dần xuất hiện các dấu hiệu lâm sàng dạng tổn thương cơ bản như: dát đỏ, thành đám, thành vệt, theo chiều tay quệt, nền hơi cộm, trên có mụn nước hoặc mụn mủ nhỏ li ti ở giữa, có vùng hơi lõm màu vàng nâu, hình tròn hoặc bầu dục.

Các tổn thương vẫn tiếp tục xuất hiện và phát triển dù không còn sự hiện diện của kiến nếu vô tình ngứa gãi làm lan các vết độc tố ra vùng da lành, đặc biệt là các vùng da có nếp gấp. Bên cạnh đó, khi dính độc tố của kiến bệnh nhân có cảm giác rát bỏng tại chỗ, thương tổn trên diện rộng có thể gây sốt nhẹ, nổi hạch lân cận.

Đối với vết cắn của kiến, người bệnh thường có cảm giác râm ran, khoảng 6 – 8 tiếng sau sẽ xuất hiện tình trạng ban đỏ, dát đỏ. Từ 12-24 giờ tiếp theo xuất hiện thương tổn điển hình. Sau 3 ngày thương tổn bắt đầu đỡ rát bỏng, bong vảy. Sau 5-7 ngày vảy bong hết nhưng để lại dát thâm lâu mất.

*Viêm da thường xuất hiện ở vùng hở trên cơ thể như: mặt, cổ, ngực, gáy, vai, tay.

Phân biệt vết phỏng do kiến ba khoang cắn

Theo Cục Y tế, viêm da tiếp xúc với côn trùng (đặc biệt là kiến ba khoang) thường dễ bị nhầm lẫn với một số bệnh ngoài da như Zona. Tuy nhiên bệnh Zona thường gặp ở người đã từng bị thủy đậu với các dấu hiệu báo trước như đau nhức dọc theo dây thần kinh ở nửa người, nơi vùng da chuẩn bị nổi các vết rộp, tổn thương cơ bản là các mụn nước lõm ở giữa, mọc thành chùm ở một bên cơ thể.

Bên cạnh đó, để phân biệt tổn thương do kiến ba khoang gây ra với bệnh zona, BS. Quách Thị Hà Giang – Phó Trưởng khoa Khám bệnh, BV Da liễu Trung ương chỉ rõ: “Với zona thì mụn nước mọc thành chùm, khu trú; còn viêm da tiếp xúc do kiến khoang thường bệnh nhân thấy nóng rát trước sau đó thì xuất hiện rát đỏ, tổn thương đi theo thành từng vệt. Khi bệnh nhân gãi chà xát thì lan sang các vị trí khác, chủ yếu là cảm giác nóng rát hơn là cảm giác đau nhức của zona”.

Cách sơ cứu khi tiếp xúc với kiến ba khoang

Nếu đã tiếp xúc (hoặc nghi ngờ tiếp xúc) với kiến ba khoang, cần thực hiện một số bước sau:

Không dùng tay trần để bắt, giết, miết kiến. Bắt kiến ba khoang ra khỏi da bằng cách thổi hoặc đặt một tờ giấy cho kiến bò lên và lấy ra khỏi người. Khi tiếp xúc với kiến ba khoang, đeo găng tay hoặc dùng giấy mềm lót
Nếu lỡ tay đập hoặc chà xát kiến trên da thì phải nhanh chóng rửa sạch nơi tiếp xúc bằng nước sạch hoặc nước muối sinh lý. Tránh đưa tay đã tiếp xúc với kiến chạm vào các vùng da khác. Vì chất độc của loài kiến này chủ yếu nằm bên trong cơ thể
Khi bắt đầu thấy rát ở một vùng da có thể rửa vùng đó bằng nước muối loãng, xà phòng… chú ý các biểu hiện để khám bác sĩ da liễu khi cần thiết
Khi phát hiện có kiến ba khoang ở khu vực làm việc, sinh sống, nên liên hệ với đơn vị y tế chuyên trách (Các Viện Sốt rét – Ký sinh trùng – Côn trùng, các Trung tâm Y tế dự phòng địa phương) để được hướng dẫn và phối hợp xử lý

Phòng tránh kiến ba khoang thế nào?

Bộ Y tế khuyến cáo người dân để phòng tránh loài kiến này hay các loài côn trùng khác bạn nên:

Hạn chế mở cửa, nên buông rèm cửa hoặc làm lưới ngăn côn trùng ở khu vực cửa, lỗ thông khí nhất là nơi ở gần cây cối cánh đồng… khi thắp đèn (vì ánh sáng sẽ thu hút côn trùng rất nhiều)
Ngủ trong màn, tránh đứng dưới ánh sáng đèn nơi công cộng chú ý khi làm việc dưới ánh đèn vì kiến ba khoang rất hay xuất hiện ở nơi có đèn sáng, không nên bật điện thoại trong không gian tối
Nếu có thể thì bật đèn ban công, hành lang để thu hút kiến ba khoang ra ngoài nhà để ngăn chặn nguy hiểm
Thường xuyên vệ sinh môi trường, phát quang bụi rậm, cây cỏ
Giũ mạnh khăn mặt, quần áo trước khi dùng
Khi đi làm việc trên đồng ruộng, nhất là vào mùa mưa bão, cần dùng phương tiện bảo hộ lao động như: quần áo dài tay, đội mũ/nón, khẩu trang, đi ủng
Có thể xử lý diệt kiến bằng phun deltamethrin, alpha cyhalothrin và permethrin ở những vị trí mà kiến hay tập trung gần người

Kiến ba khoang sẽ không tự nhiên tấn công hay đốt người, cũng không phải là loại truyền bệnh mà chúng con là thiên địch, là người bạn của nhà nông giúp tiêu diệt nhiều loại sâu hại cho cây trồng. Chính vì vậy các bạn chỉ nên thực hiện phòng tránh nguy cơ bị đốt, không nên hoang mang hay tìm mọi biện pháp để tiêu diệt kiến ba khoang.