Mặc dù đã từng trải qua thời kỳ này rồi nhưng các ông bố bà mẹ có con cái bước vào giai đoạn dậy thì đều phải thường nhận rằng đây là khoảng thời gian không dễ dàng để nuôi dạy. Trẻ phải trải qua biến đổi gần như về mọi mặt như thể chất, cảm xúc, nội tiết tố và nhận thức. Do đó, những rối loạn tâm lý dậy thì là điều khó tránh khỏi. Hãy cùng Tạp chí Mẹ và Con tìm hiểu những hội chứng này để bố mẹ có thể dễ dàng nắm bắt cũng như “đối phó” với lũ trẻ hơn nhé!
Nguyên nhân rối loạn tâm lý tuổi dậy thì
So với các lứa tuổi khác trong đời người thì tuổi dậy thì được xem là lứa tuổi chịu nhiều biến đổi nhất và thường gặp nhất. Do đó, các hội chứng tâm lý liên quan tới tuổi dậy thì cũng dễ xảy ra. Khi bắt đầu bước vào giai đoạn dậy thì, hình thể bên ngoài của trẻ có sự thay đổi rõ rệt hơn trước và xuất hiện ham muốn tình dục. Con gái sẽ phát triển kích thước ngực, xuất hiện chu kỳ kinh nguyệt…Con trai vỡ tiếng, bắt đầu mọc ria mép, có cơ bắp…
Tuy nhiên, nguyên nhân chính gây ra tình trạng khủng hoảng tâm lý tuổi dậy thì là do sự phát triển nhanh của các hormone sinh dục, nhận thức sự khác biệt về giới tính bắt đầu hình thành khiến các trạng thái cảm xúc nhạy cảm xuất hiện. Nếu bố mẹ hoặc thầy cô giáo không hiểu rõ những biến đổi cùng sự rối loạn tâm lý này của trẻ mà còn tác động mạnh vào sẽ dễ khiến bé cảm thấy không được tôn trọng, dễ nảy sinh xung đột và dẫn đến các rối loạn cảm xúc khác.
Bên cạnh đó, những hội chứng tâm lý có thể được sinh ra do bị bạn bè đồng trang lứa trêu chọc, phân biệt đối xử. Nếu em nào có biểu hiện dậy thì trước và gặp tình trạng mụn bọc, mụn cám thường gặp phải những lời nói xấu, chê bai ngoại hình của mình con cảm thấy xấu hổ, bối rối, sốc… Ở lứa tuổi chuyển giao từ một đứa trẻ thành người lớn này, các em trở nên cực kỳ nhạy cảm trước sự trêu ghẹo của bạn bè. Vậy nên, nếu bố mẹ không định hướng và giúp con giải tỏa thì về lâu dài sẽ đè nặng tâm lý khiến trẻ mắc hội chứng như rối loạn hành vi, rối loạn cảm xúc và rối loạn tâm thần.
Các vấn đề rối loạn tâm lý tuổi dậy thì
Rối loạn cảm xúc
Trẻ ở độ tuổi “dở dở ương ương” này thường cực kỳ nhạy cảm và cảm xúc dễ thay đổi. Rối loạn cảm xúc xảy ra khi có sự rối loạn não bộ, gây bất ổn về tinh thần như dễ chuyển từ cảm xúc hưng phấn sang ức chế một cách nhanh chóng hoặc ngược lại, tức là thoắt buồn thoắt vui.
Biểu hiện của rối loạn cảm xúc có thể bao gồm các triệu chứng như chán ăn, mất ngủ, gầy sút, hoạt động chậm chạp, thường xuyên mất tập trung, hay quên, dễ bị sốc và tổn thương trước những lời chọc ghẹo và hay suy diễn tiêu cực…
Stress và trầm cảm
Tuổi dậy thì cũng là lứa tuổi chịu nhiều áp lực học tập, gia đình, bạn bè.. .Một số bạn trẻ hình thành suy nghĩ tiêu cực, tự ti về vóc dáng của bản thân, trình độ của mình và dần hình thành các mong muốn vượt quá khả năng của mình và gia đình. Những áp lực vô hình này cứ tích tụ và đè nặng lâu ngày dẫn đến rối loạn tâm lý khiến trẻ bị stress. Khi rơi vào trạng thái stress, con sẽ thường xuyên mệt mỏi, căng thẳng, lo lắng, đau đầu, hay suy nghĩ luẩn quẩn, mông lung, ngủ không yên giấc… dẫn tới kết quả học tập giảm sút và tình trạng sức khỏe yếu hơn.
Trầm cảm cũng được coi là một hội chứng tâm lý tuổi dậy thì. Khi trẻ gặp quá nhiều áp lực từ xung quanh như việc học, bố mẹ, bạn bè, thầy cô hoặc từ các chất kích thích mà trẻ tập tành tìm hiểu, khám phá… Bố mẹ cần quan sát những biểu hiện thường ngày của con để phát hiện kịp thời bệnh trầm cảm này. Những triệu chứng phổ biến là buồn bã, không quan tâm mọi thứ xung quanh, dễ mệt mỏi, rối loạn giấc ngủ, cảm thấy bi quan, sống khép mình, ngại giao tiếp với bạn bè, người thân. Hơn thế nữa, trẻ gần như tự cô lập mình với thế giới bên ngoài, chỉ quan tâm tới thế giới ảo, thậm chí nghiêm trọng hơn là tự sát. Đây là hội chứng tâm lý tuổi dậy thì không nên xem nhẹ nên bố mẹ cần quan tâm tới con cái hơn ở độ tuổi này.
Rối loạn ăn uống
Một dạng rối loạn tâm lý tuổi dậy thì khác có thể kể đến chính là ám ảnh quá nhiều về hình thể. Khi bị ám ảnh về hình thể, trẻ sẽ mong muốn sụt cân nhanh khiến sức khỏe bị ảnh hưởng nghiêm trọng. Tất nhiên, có được hình thể đẹp là điều ai cũng mong muốn nhưng ở tuổi của các con, việc ăn uống ảnh hưởng trực tiếp chất dinh dưỡng hấp thụ để phát triển các cơ quan khác. Do đó, nếu tình trạng biếng ăn, né tránh ăn hoặc ăn vô độ kéo dài có thể khiến sức khỏe của con bị giảm sút và thiếu dưỡng chất cần thiết để lớn lên.
Rối loạn tâm lý – hành vi tuổi dậy thì
Tự ti, cho mình kém cỏi và mất bình tĩnh khi bước vào độ tuổi dậy thì là biểu hiện khi không kiểm soát, giải mã được tâm lý của chính mình. Tâm lý này khi phát triển sẽ dần khiến bé e dè, ngại tiếp xúc, không thích bộc lộ, khép mình và hay nghi ngờ khả năng của bản thân. Nếu để lâu con dễ rơi vào trạng thái stress, căng thẳng, mệt mỏi, hoang tưởng, trầm cảm…
Ở tuổi này, những hình ảnh từ sách báo, phim ảnh đều có thể tác động mạnh mẽ tới hành vi của trẻ nhỏ. Nếu tiếp xúc thường xuyên với những văn hóa phẩm đồ trụy, phim ảnh bạo lực, máu me sẽ dẫn đến rối loạn hành vi và hậu quả nghiêm trọng như trộm cắp, đua xe mạo hiểm, bỏ nhà ra đi, đánh nhau…
Bố mẹ nên làm gì khi con bước vào tuổi dậy thì?
Ở mỗi giai đoạn tuổi khác nhau, trẻ nhỏ sẽ có những thay đổi khác nhau nên cần được nuôi dưỡng và giáo dục tương ứng. Tuổi dậy thì được coi là thời điểm quan trọng nhất để hình thành và hoàn thiện phần cơ bản của hình thể và tâm lý. Do đó, bố mẹ cần lưu ý những điều dưới đây để trẻ lớn lên tốt nhất:
Giao tiếp cởi mở
Bố mẹ nên thường xuyên trò chuyện chân thành với con cái để bé cảm thấy bố mẹ luôn sẵn lòng tâm sự bất cứ lúc nào và bất cứ vấn đề gì. Chia sẻ với con những kinh nghiệm của bản thân và những lo lắng mà bố mẹ đã từng trải qua khi ở tuổi dậy thì để tạo cảm giác con không đơn độc. Tất nhiên, không phải lúc nào bé cũng sẵn sàng mở lòng nên thay vì ép bé nói điều gì đó bố mẹ hãy chờ đợi để thể hiện sự tôn trọng của mình với con.
Trang bị kiến thức tuổi dậy thì và rối loạn tâm lý
Mặc dù đã từng có kinh nghiệm trải qua tuổi dậy thì song không phải tuổi mới lớn của ai cũng giống nhau, đặc biệt hoàn cảnh khác nhau thì tâm sinh lý cũng sẽ khác nhau. Vậy nên, phụ huynh cần trang bị những kiến thức về rối loạn tâm sinh lý tuổi dậy thì thông qua nói chuyện với bác sĩ, chuyên viên tâm lý, giáo viên hoặc tìm qua sách báo.
Luôn để mắt tới con
Để mắt không có nghĩa là kiểm soát hoàn toàn. Trẻ ở tuổi dậy thì rất nhạy cảm trong vấn đề mất riêng tư, do đó bố mẹ cần khéo léo chú ý tới hành vi của con. Nếu phát hiện những thay đổi theo chiều hướng tiêu cực, mạnh mẽ và đột ngột thì có thể là dấu hiệu báo động về sức khỏe tinh thần.
Nếu con có biểu hiện tâm lý không bình thường hay cụ thể hơn là rối loạn tâm lý, phụ huynh không nên giấu, mặc cảm mà nên đưa bé tới gặp bác sĩ chuyên khoa tâm lý, tâm thần càng sớm càng tốt. Rối loạn tâm sinh lý có tuổi dậy thì dễ gặp và hoàn toàn có thể điều trị khỏi nếu được chẩn đoán và điều trị đúng cách.
Khuyến khích tham gia hoạt động ngoài trời
Bố mẹ nên cho con tham gia các hoạt động thể thao hoặc nghệ thuật để bé có thể giao lưu, học hỏi nhiều để tránh bị áp lực quá lớn. Hơn nữa, nếu dành thời gian cho những hoạt động này thì bé có thể tách khỏi màn hình công nghệ, thoát khỏi thế giới “ảo”.
Tuổi dậy thì là một bước chuyển giao rất quan trọng hình thành tính cách và phát triển thể chất ở trẻ nhỏ. Đây cũng là một trong những dấu mốc quan trọng nhất của một đời người nên bố mẹ hãy dành nhiều thời gian để quan sát con cũng như hiểu hơn về rối loạn tâm lý tuổi dậy thì để có cách nuôi dạy con phù hợp hơn, bạn nhé!
