Những kiến thức cần biết về Amidan ở trẻ

Amidan là gì nhỉ?

Amidan một tổ chức lympho (tế bào bạch huyết) tập trung thành đám nằm ở hai bên thành họng tạo thành một vòng bạch huyết Waldayer bao gồm: amidan vòm họng mà người ta gọi là V.A (Vegetaion adenoide), amidan khẩu cái và amidan đáy lưỡi.

Khi các mẹ nói “amidan” chung chung tức là đang nói đến amidan khẩu cái. Còn VA là một tổ chức lympho ở vòm mũi họng, mọi trẻ sinh ra đều có. Khi VA bị viêm, quá phát thì chúng to ra, có thể làm cho lỗ mũi sau bị che lấp gây khó thở và thường trẻ phải thở bằng miệng. Nên nhớ, cả trẻ nhỏ hay người trưởng thành đều có thể bị viêm amidan.

Khi trẻ lớn dần, thể tích amidan cũng tăng lên và có thể đạt đến độ cực đại vào khoảng từ 7 đến 10 tuổi, đến tuổi dậy thì thể tích amidan sẽ nhỏ dần xuống.

Amidan đóng vai trò thế nào?

Về chức năng sinh lý amidan đóng vai trò sinh miễn dịch có lợi cho cơ thể tức tạo ra kháng thể và các lympho bào giúp cơ thể chống lại tác nhân gây bệnh đường hô hấp trên, đặc biệt là chống lại tác nhân gây nhiễm trùng (các vi sinh vật gây bệnh). VA và amidan thật đóng vai trò quan trọng trong nỗ lực bảo vệ hệ thống đường hô hấp trên.

Khi nào thì amidan bị… viêm?

Loại bệnh hay gặp nhất của amidan là viêm amidan. Viêm amidan có thể viêm cấp tính hoặc mạn tính. Viêm cấp tính bao giờ cũng có sốt cao (thường 39-40 độC), có khi kèm theo rét run, đau họng, rát họng, nuốt đau, ho. Viêm amidan mạn tính cũng sốt nhưng sốt nhẹ, người mệt mỏi, rát họng, ngứa họng, ho khan hoặc có đờm, miệng hôi, đôi khi nuốt có cảm giác vướng ở họng như có sợi tóc hay vật gì nhẹ, nhỏ vướng vào. Viêm amidan mạn tính thường có những đợt cấp tính do thời tiết thay đổi đột ngột từ nóng sang lạnh hoặc uống nước lạnh, nước đá…

Khám họng sẽ thấy amidan to một hay hai bên, có nhiều hốc và trong các hốc amidan thường có mủ hoặc màng trắng. Chính các hốc amidan là nơi trú ngụ của các loài vi sinh vật đặc biệt là vi sinh vật gây bệnh như H. influenzae, S.pneumoniae, S. pyogenes, S. aureus, S. epidermidis… khi có điều kiện thuận lợi là chúng trở nên gây bệnh cho vùng tai, mũi, họng, xoang.

Ngoài khả năng bị viêm, amidan cũng có thể bị áp xe. Bệnh áp xe amidan thường gặp là áp xe quanh amidan. Áp xe quanh amidan có nguy cơ làm lan tỏa tổ chức viêm ra các vùng xung quanh như vùng cổ, trung thất. Nếu viêm amidan do vi khuẩn liên cầu nhóm A (S. pyogens) sẽ có nguy cơ gây thấp tim mà người ta gọi bệnh này là thấp tim tiến triển hoặc gây thấp khớp cấp tính hoặc gây viêm cầu thận cấp. Các bệnh do S.pyogenes gây ra có thể để lại các hậu quả rất nặng nề.

Triệu chứng của viêm amidan ở trẻ

– Trẻ thấy khó nuốt, đau trong họng, cơn đau đôi khi kéo dài nhiều giờ đồng hồ. Trẻ có thể lạc giọng hoặc mất hẳn giọng nói.

– Miệng khô đắng, lưỡi trắng, niêm mạc họng đỏ và góc hàm của trẻ có thể nổi hạch.

– Trường hợp nếu nếu trẻ viêm họng do virus coxsackie thì ở khu vực amidan và vùng vòm họng của trẻ sẽ có những mụt phỏng. Nếu không điều trị dứt điểm thì những mụt này sẽ vỡ ra thành những vết loét rất đau và rát. Nếu viêm họng do nhiễm khuẩn liên cầu, amidan của trẻ thường sưng to và bị bao phủ bởi những chấm trắng, trẻ có hơi thở hôi, cảm thấy rất mệt mỏi và có thể sốt cao hơn 38 độ C.

– Trong trường hợp trẻ bị viêm amidan mạn tính, trẻ sẽ ngáy khi ngủ và chủ yếu thở bằng miệng. Khi nói chuyện, trẻ sẽ phát âm giọng mũi hoặc khó khăn khi phát âm.

Có nên cắt amidan?

Khi amidan bị viêm, trước tiên cần chữa trị để amidan trở lại hoạt động bình thường, bảo vệ đường hô hấp như chức năng vốn dĩ của nó. Không nên suy nghĩ nhất thiết phải cắt bỏ amidan bị bệnh.

Chỉ khi amidan bị viêm nhiễm lâu ngày, làm bất lợi cho cơ thể của trẻ thì bác sĩ mới có cân nhắc, tính toán xem có thật sự cần thiết cắt amidan hay không. Việc cắt amidan là một thủ thuật tuy không phức tạp nhưng phải thực hiện đúng chỉ định chặt chẽ. Ví dụ khi amidan viêm nhiễm, phì đại gây tắc nghẽn đường hô hấp và có thể dẫn đến tình trạng ngưng thở khi trẻ ngủ, gây tím tái (do thiếu dưỡng khí), quấy khóc, khi amidan bị viêm mạn tính tái phát nhiều lần (6 -7 lần/năm), viêm cấp tính ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe của trẻ, amidan to, có nhiều hốc mủ, xét nghiệm mủ có vi khuẩn liên cầu nhóm A kèm theo chỉ số phản ứng ASLO (antistreptolysin O) tăng cao trong máu có nguy cơ gây thấp khớp, biến chứng tim, viêm cầu thận cấp… thì mới tính đến chuyện cắt amidan.

Tuổi nào mới cắt amidan (nếu thật sự cần cắt)?

Không nên cắt amidan khi trẻ dưới 5 tuổi vì một mặt sẽ ảnh hưởng đến chức năng miễn dịch của trẻ, mặt khác vì amidan chưa phát triển hết, nếu cắt nó sẽ phát triển lại.

Ngoài ra phải nhấn mạnh thêm, cắt amidan là một phẫu thuật cho nên cũng có thể có tiềm ẩn tai biến như những phẫu thuật khác. Mặc dù hiện nay việc cắt amidan được tiến hành bằng nhiều phương pháp hiện đại hơn như cắt bằng dao điện, bằng tia laser… nhưng vẫn cần đề phòng một số tác dụng phụ như do thuốc gây mê (gây dị ứng, sốc phản vệ…), chảy máu sau cắt amidan…

Cẩn thận giao mùa

Những lúc giao mùa và thời tiết lạnh là lúc đường hô hấp của trẻ dễ bị nhiễm khuẩn. Amidan phải phòng vệ để bảo vệ cho đường hô hấp nên có thể bị nhiễm trùng và sưng to lên.

Nếu trẻ giữ vệ sinh không sạch, không thường xuyên rửa tay, khi chơi tay bẩn sau đó cho miệng, vi khuẩn sẽ vào họng ồ ạt, amidan phải làm việc hết công suất để tiêu diệt được số vi khuẩn to lớn này nên amidan cũng có thể viêm nhiễm và sưng tấy.

Ngoài ra, tuy là cơ quan làm nhiệm vụ miễn dịch cho cơ thể nhưng amidan là một cơ quan có cấu tạo nhiều khe hốc nên có thể làm cho thức ăn ứ động và là ổ trú ngụ của vi khuẩn trong một số trường hợp. Nếu trẻ không thường xuyên đánh răng súc miệng sau khi ăn thì các vi khuẩn tại amidan sẽ làm cho cơ quan này viêm nhiễm.

Phòng ngừa viêm amidan cho trẻ

– Cho trẻ là giữ gìn vệ sinh răng miệng và vệ sinh đường hô hấp trên. Có thể dùng nước muối sinh lý NaCl 9% để làm vệ sinh mũi và dụng cụ hút mũi cho trẻ khi bé bị sổ mũi.

– Ở trẻ nhũ nhi, sau khi trẻ bú xong cần làm vệ sinh bằng cách rơ miệng cho trẻ bằng gạc y tế. Đối với những trẻ đã có khả năng súc miệng đánh răng, nên hướng dẫn cho trẻ vệ sinh răng miệng đúng cách, nhất là sau khi ăn và trước khi đi ngủ.

– Tránh để cho trẻ đưa tay vào miệng, hạn chế chơi và thổi bong bóng.

– Trong lúc thời tiết chuyển mùa, chú ý không nên để trẻ ở trong phòng có máy điều hòa nhiệt độ với nhiệt độ quá thấp, nhiệt độ máy điều hòa phù hợp đối với trẻ là 25-28 độ C.

– Hạn chế tối đa để tre tiếp xúc với khói thuốc và bụi bẩn.

– Khi trẻ đã có tiền sử về các bệnh hô hấp, không nên cho trẻ ăn các thực phẩm lạnh. Nước cũng cho trẻ uống nước nguội thay vì nước lạnh, nước đá.

PGS.TS Bùi Khắc Hậu