Trong bối cảnh các quốc gia ngoài Châu Phi như Tây Ban Nha, Pháp, Ý, Đức, Mỹ, Bồ Đào Nha, Canada,… ghi nhận những ca bệnh đậu mùa khỉ, Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) đã tổ chức họp khẩn. Tại Việt Nam, Bộ Y tế cũng đưa ra thông tin về trường hợp mắc bệnh đậu mùa khỉ, cảnh báo người dân, nhất là khi một ca bệnh ở Đồng Nai gần đây.
Bệnh đậu mùa khỉ là gì?
Bệnh đậu mùa khỉ
Bệnh đậu mùa khỉ thuộc nhóm bệnh truyền nhiễm nguy hiểm, là một căn bệnh gần giống với bệnh đậu mùa, do virus thuộc chi Orthopoxvirus trong họ virus Poxviridae gây ra. Được biết, đây là một căn bệnh hiếm gặp, có thể khiến người bệnh xuất hiện các triệu chứng như phát ban, sốt, đau đầu,…
Người bệnh sau khi mắc bệnh đậu mùa khỉ có thể hồi phục sau vài tuần. Nhìn chung, tỷ lệ tử vong khi mắc bệnh không cao. Tuy nhiên, những đối tượng có yếu tố nguy cơ khiến bệnh diễn tiến nặng vẫn có khả năng tử vong nếu không kịp thời can thiệp.
So với đại dịch Covid-19 thì bệnh đậu mùa khỉ tương đối khó lây hơn. Dù vậy, các nhà khoa học cho biết, nếu người dân không thực hiện các biện pháp phòng ngừa thì bệnh đậu mùa khỉ vẫn có thể trở thành mối đe dọa sức khỏe toàn cầu.
Tình hình bệnh đậu mùa khỉ tại Việt Nam
Tại Việt Nam, vừa phát hiện trường hợp nam thanh niên 25 tuổi (Đồng Nai) mắc bệnh đậu mùa khỉ không rõ nguồn lây. Đây là trường hợp thứ 3 tại Việt Nam. Hai trường hợp đầu tiên xác định nguồn lây nhiễm virus trong quá trình sinh hoạt ở nước ngoài nhưng do được cách ly và điều trị kịp thời tại bệnh viện nên không lây nhiễm cho cộng đồng.
Riêng trường hợp thứ 3 người bệnh không có tiền sử tiếp xúc với người nước ngoài. Tuy nhiên, người bệnh làm nghề kinh doanh tự do, hằng ngày tiếp xúc với nhiều người nên rất khó để xác định chính xác nguồn lây.
Các triệu chứng của bệnh đậu mùa khỉ
Thông thường, một người mắc bệnh đậu mùa khỉ có thể ủ bệnh từ 7 đến 14 ngày hoặc từ 5 đến 21 ngày tùy theo thể trạng sức khỏe. Sau thời gian ủ bệnh, người bệnh sẽ thấy những dấu hiệu bệnh đầu tiên xuất hiện.
Trong giai đoạn đầu khi mắc bệnh, người bệnh đậu mùa khỉ sẽ thấy cơ thể có những thay đổi như:
- Sốt (thường xuất hiện đầu tiên ngay sau khi ủ bệnh), đi kèm với triệu chứng đau đầu
- Ớn lạnh, mệt mỏi uể oải
- Đau mỏi lưng và các cơ
- Nổi hạch
Sau thời gian người bệnh có cơn sốt đầu tiên từ 1 đến 3 ngày, cơ thể của người bệnh sẽ bắt đầu có những nốt phát ban. Những nốt phát ban này chủ yếu xuất hiện ở mặt (95% người nhiễm bệnh đậu mùa khỉ có tình trạng phát ban trên mặt), lòng bàn tay, bàn chân (tỷ lệ cao lên đến 75%), cơ quan sinh dục,…
Ban đầu, các nốt phát ban này tương đối nhỏ, như một nốt sần nhẹ trên da. Tuy nhiên, trong một vài ngày tiếp theo, nốt phát ban sẽ bắt đầu sưng to, trở thành mụn nước rồi chuyển sang mụn mủ. Sau một thời gian, các nốt phát ban do nhiễm bệnh đậu mùa khỉ sẽ bắt đầu khô lại, đóng vảy và xẹp xuống (kéo dài từ 2 đến 4 tuần). Các nốt phát ban sẽ tự lành mà không cần thực hiện các biện pháp điều trị.
Nguyên nhân gây bệnh đậu mùa khỉ? Đậu mùa khỉ lây qua đường nào?
Nguyên nhân dẫn đến căn bệnh đậu mùa khỉ là do virus thuộc chi Orthopoxvirus (lần đầu tiên được phát hiện vào năm 1958). Vào thời điểm phát hiện virus gây bệnh thì virus này giống với căn bệnh đậu mùa xảy ra ở khỉ trong phòng nghiên cứu.
Do đó, người ta đặt tên cho bệnh là bệnh đậu mùa khỉ. Dù vậy, đến thời điểm hiện tại thì khỉ không phải là nguyên nhân chính dẫn đến tình trạng bùng phát căn bệnh này. Theo Tổ chức Y tế Thế giới, chưa thể xác định chính xác nguyên nhân gây bệnh nhưng dự đoán khả năng lây bệnh là do loài gặm nhấm.
Vậy bệnh đậu mùa khỉ lây qua đường nào? Theo đó, tiếp xúc trực tiếp với máu hoặc chất lỏng trong cơ thể, vết thương trên da hoặc niêm mạc, giọt bắn đường hô hấp của người bệnh (hoặc của động vật mắc bệnh) đều có thể làm tăng nguy cơ mắc bệnh. Không chỉ vậy, việc tiếp xúc với các vật dụng của người bệnh như quần áo, khăn mặt, chăn da gối nệm, ăn động vật nhiễm bệnh cũng có thể khiến một người bị nhiễm bệnh đậu mùa khỉ.
Đặc biệt, một vấn đề cần lưu ý rằng bệnh đậu mùa khỉ có thể lây từ mẹ sang thai nhi nếu người mẹ nhiễm bệnh trong thai kỳ. Trẻ sơ sinh vừa chào đời cũng có nguy cơ mắc bệnh nếu tiếp xúc gần với cơ thể mẹ đang nhiễm bệnh.
Cũng vì tiếp xúc gần là yếu tố làm tăng nguy cơ mắc bệnh đậu mùa khỉ nên nhiều người cho rằng, đậu mùa khỉ là căn bệnh lây qua quan hệ tình dục. Tuy nhiên, theo các chuyên gia y tế, hiện chưa đủ bằng chứng để kết luận về vấn đề này.
Đậu mùa khỉ nguy hiểm như thế nào?
Người mắc bệnh đậu mùa khỉ có thể gặp các biến chứng như:
- Nhiễm trùng giác mạc, mất thị lực
- Nhiễm trùng máu
- Viêm mô não
- Viêm phế quản phổi
- Các vết thương trên da trở nên nghiêm trọng hơn khiến da bong ra thành từng mảng lớn
- Tử vong (tỷ lệ tử vong do bệnh đậu mùa khỉ trước đây dao động trong khoảng 11% và hiện tại dao động trong khoảng 3-6%. Trong số người mắc bệnh, trẻ em có tỷ lệ tử vong cao hơn).
Chẩn đoán bệnh đậu mùa khỉ
Quá trình chẩn đoán bệnh đậu mùa khỉ được chia làm 3 giai đoạn:
- Giai đoạn 1 – Tìm hiểu tiền sử bệnh: Lúc này, người nghi ngờ mắc bệnh đậu mùa khỉ sẽ được thăm khám tổng quát và bác sĩ sẽ tiến hành thu thập thông tin tiền sử bệnh (có từng mắc bệnh chưa, có tiếp xúc với người bệnh trong thời gian gần đây, có đi từ vùng có dịch hay không,…).
- Giai đoạn 2 – Xét nghiệm: Người nghi ngờ nhiễm bệnh đậu mùa khỉ cần thực hiện xét nghiệm PCR mẫu chất lỏng hoặc các vết thương trên da để xác định virus gây bệnh đậu mùa khỉ có trong cơ thể hay không. Thông thường, xét nghiệm bệnh đậu mùa khỉ sẽ loại trừ việc xét nghiệm máu do virus gây nên bệnh đậu mùa khỉ thường chỉ lưu lại trong máu một thời gian ngắn, khó phát hiện và chẩn đoán chính xác tình trạng bệnh.
- Giai đoạn 3 – Sinh thiết: Sau khi xét nghiệm, nếu phát hiện bất thường hoặc nghi ngờ nhiễm bệnh, bác sĩ sẽ chỉ định thực hiện sinh thiết để xác định chính xác việc có nhiễm bệnh hay không.
Tuy trong bối cảnh hiện nay, bệnh đậu mùa khỉ đang có xu hướng bùng phát khiến nhiều người lo lắng, tìm kiếm thông tin và đăng ký tầm soát bệnh đậu mùa khỉ. Tuy nhiên, đây là việc làm không cần thiết. Các trường hợp cần tầm soát bệnh đậu mùa khỉ bao gồm:
- Đang hoặc từng (trong thời gian ngắn) sống chung, làm việc chung với người bị bệnh hoặc nghi ngờ mắc bệnh đậu mùa khỉ
- Đang hoặc từng (trong thời gian ngắn) đi du lịch đến một đất nước/khu vực đang xuất hiện các ca bệnh
- Vừa bị cắn hoặc cào từ động vật bị nhiễm bệnh/nghi ngờ nhiễm bệnh, động vật không rõ nguồn gốc
- Ăn các loài động vật có nguy cơ nhiễm bệnh, không rõ nguồn gốc
- Sống ở các khu vực có các loài vật nhiễm bệnh/nghi ngờ nhiễm bệnh, các loài gặm nhấm sinh sống
Điều trị và phòng ngừa bệnh đậu mùa khỉ
Phòng ngừa bệnh đậu mùa khỉ
Để phòng ngừa bệnh đậu mùa khỉ, cần lưu ý:
- Không ăn hoặc tiếp xúc với động vật không rõ nguồn gốc, động vật nhiễm hoặc có nguy cơ nhiễm virus gây bệnh đậu mùa khỉ (động vật bị bệnh, động vật chết ở những khu vực xảy ra bệnh đậu mùa khỉ, động vật nghi ngờ nhiễm bệnh,…).
- Ăn chín, uống sôi. Lựa chọn thực phẩm đảm bảo nguồn gốc xuất xứ, an toàn vệ sinh thực phẩm.
- Thường xuyên rửa tay, vệ sinh tay với dung dịch chứa cồn hoặc xà phòng và nước.
- Chủ động tiêm vaccine phòng bệnh đậu mùa (chưa có vaccine phòng ngừa bệnh đậu mùa khỉ). Tiêm vaccine ngừa bệnh đậu mùa cũng giúp hạn chế nguy cơ mắc bệnh đậu mùa khỉ đến 85%.
- Tránh tiếp xúc với người bệnh hoặc có nguy cơ mắc bệnh. Không chạm vào các vật dụng của người bệnh hoặc người có nguy cơ nhiễm bệnh.
- Trong trường hợp phát hiện bệnh hoặc nghi ngờ, nên báo cáo với cơ quan y tế và thực hiện cách ly người bệnh.
Điều trị bệnh đậu mùa khỉ
Người bệnh đậu mùa khỉ không nên quá lo lắng bởi bệnh có thể tự khỏi sau một thời gian mà không cần điều trị. Đặc biệt, với những người từng tiêm vaccine phòng ngừa đậu mùa thì nguy cơ mắc bệnh đậu mùa khỉ thấp hơn, nếu chẳng may có mắc bệnh thì cũng ít xuất hiện biến chứng hơn và nguy cơ tử vong ở mức thấp.
Hiện nay cũng chưa có các phương pháp hoặc thuốc đặc trị cho căn bệnh này. Chỉ có một số loại thuốc có hoạt tính chống lại virus đậu mùa trên khỉ được cho là có thể điều trị đậu mùa khỉ như: Thuốc kháng vi rút cidofovir, thuốc nghiên cứu brincidofovir (CMX001), thuốc kháng vi rút mới tecovirimat,,… Nhưng một vấn đề được đặt ra là các loại thuốc này chưa được nghiên cứu hoặc sử dụng trong các vùng dịch để điều trị bệnh đậu khỉ.
Theo Bộ Y tế, Việt Nam đã phát hiện trường hợp mắc bệnh đậu mùa khỉ trong cộng đồng nên việc cẩn thận phòng ngừa vẫn vô cùng quan trọng. Do đó, không nên chủ quan mà hãy chú ý cập nhật các thông tin bệnh cũng như chủ động tiêm vaccine và thực hiện các biện pháp phòng ngừa phù hợp.
