Có một sự thật rằng con người luôn cảm thấy sợ hãi trước những điều mình không tận mắt thấy được, không tận tai nghe được, không tự cảm nhận được. Chúng ta luôn muốn mọi thứ nằm trong vòng tính toán, sự hiểu biết và dự đoán của mình. Thế nên “căn bệnh” ảo giác khả năng kiểm soát cũng vì vậy mà hình thành và vô hình làm khổ rất nhiều người, vì “đời không như là mơ” và vì ngoại cảnh thì không thể thay đổi.

Mỗi ngày, chúng ta đều hướng tới việc kiểm soát cuộc sống và những hoạt động của mình, và thậm chí là cả của những người xung quanh mình. Chúng ta cố gắng kiểm soát để né tránh, hạn chế thất bại, rủi ro, mong những điều tốt đẹp xảy ra cho bản thân và những người thân. Mặc dù chúng ta biết rằng mình không bao giờ có thể kiểm soát hoàn toàn những gì xảy ra, nhưng vẫn cảm thấy an toàn hơn khi tin rằng bản thân có thể làm chủ được tất cả mọi thứ. Chúng ta cảm thấy an toàn hơn khi tin rằng những lựa chọn đưa ra hoàn toàn là của chúng ta và do đó hậu quả của chúng có thể được kiểm soát. Ảo tưởng về khả năng kiểm soát là chính niềm tin rằng chúng ta có thể tác động trực tiếp làm thay đổi đến những kết quả mà trên thực tế lại nằm ngoài khả năng kiểm soát.

1. Ảo giác khả năng kiểm soát là gì ?

Ảo tưởng kiểm soát đề cập đến xu hướng mọi người phóng đại khả năng của họ để tạo ra một kết quả mong muốn. Ngay cả khi nói đến việc kiểm soát các sự kiện ngẫu nhiên, mọi người tin rằng họ có quyền kiểm soát.

2. Nguyên nhân dẫn đến ảo giác khả năng kiểm soát

Các nhà nghiên cứu đã đề xuất một số lý thuyết khác nhau về lý do tại sao mọi người đánh giá quá cao khả năng kiểm soát của họ đối với các tình huống và sau đây là các phản hồi:

Lòng tự trọng: Một giả thuyết cho rằng, ảo tưởng về sự kiểm soát giúp duy trì và nâng cao lòng tự trọng. Mọi người cảm thấy tốt hơn về bản thân khi họ tin rằng điều gì đó họ muốn xảy ra là do hành động của chính họ.
Sự quen thuộc: Khi mọi người đã rất quen thuộc với một tình huống và kết quả, thì việc trải qua ảo giác về khả năng kiểm soát sẽ phổ biến hơn.
Dự đoán tiêu cực: Nghiên cứu cũng cho thấy, mọi người có nhiều khả năng gán kết quả tích cực cho những nỗ lực của chính họ, nhưng lại đổ lỗi cho những kết quả tiêu cực cho các lực lượng khác.
Hiệu suất thực tế khác với mong đợi: Làm tốt khi bắt đầu một nhiệm vụ thường khiến mọi người nghĩ rằng họ có nhiều quyền kiểm soát hơn so với thực tế.

Ảo tưởng này có thể xảy ra bởi vì mọi người nhầm cơ hội ngẫu nhiên với kỹ năng. Tuy nhiên, mọi người cũng có thể tin rằng các sự kiện nằm trong tầm kiểm soát của họ đối với các sự kiện trong quá khứ trước đó phù hợp với kết quả mong muốn của họ.

Điều thú vị là các nhà nghiên cứu đã phát hiện ra rằng mọi người có xu hướng đánh giá thấp sức mạnh của bản thân trong những tình huống mà họ thực sự có quyền kiểm soát cao.

3. Ảo giác về khả năng kiểm soát xuất hiện trong trường hợp nào?

Ảo giác khả năng kiểm soát có thể ảnh hưởng đến mọi người trong nhiều bối cảnh và tình huống khác nhau. Có thể bạn đang là con mồi của ảo tưởng bất cứ khi nào nghĩ rằng hành động của mình ảnh hưởng đến một sự kiện nằm ngoài tầm kiểm soát. Một số đặc điểm của ảo giác này bao gồm:

Tham gia vào các nghi lễ: Ví dụ: đeo một vật may mắn cụ thể hoặc tham gia vào các nghi lễ như cầu nguyện để đảm bảo rằng đội yêu thích của bạn thắng một trò chơi.
Luôn hối tiếc: Đôi khi, mọi người sẽ nghiền ngẫm về những sự kiện đã qua bởi vì họ nhầm tưởng rằng họ có thể đã kiểm soát hoặc thay đổi kết quả.
Hành vi rủi ro: Những người nghĩ rằng họ đang kiểm soát các sự kiện có thể có nhiều khả năng tham gia vào các hành vi rủi ro hơn. Bởi vì họ nghĩ rằng họ đang kiểm soát những gì xảy ra thông qua hành động của chính họ, họ cũng cho rằng họ sẽ ngăn chặn bất kỳ kết quả tiêu cực nào.
Tư duy kỳ diệu: Nghiên cứu đã phát hiện ra, khi mọi người cố gắng biến điều gì đó xảy ra thông qua ý chí (tức là cố gắng điều khiển sự kiện bằng suy nghĩ của riêng họ — chẳng hạn như sẵn sàng thay đổi đèn giao thông hoặc một cầu thủ bóng rổ ném rổ tiếp theo), họ có xu hướng gán kết quả cho những suy nghĩ của riêng họ.

4. Làm sao để hạn chế ảo giác khả năng kiểm soát?

Mọi người đều dễ mắc phải ảo giác khả năng kiểm soát, nhưng cũng có những điều bạn có thể làm để giảm bớt ảnh hưởng của nó và đưa ra những phán đoán và quyết định chính xác hơn. Một số chiến lược cụ thể bao gồm:

Thử sử dụng quan điểm bên ngoài để khách quan hơn: Thay vì chỉ phụ thuộc vào suy nghĩ của riêng bạn, hãy xem xét thông tin từ thế giới bên ngoài có thể đóng một vai trò trong kết quả. Ví dụ, những hành động của chính bạn có khả năng gây ảnh hưởng hay có những ảnh hưởng khác cũng sẽ đóng một vai trò quan trọng không? Dành một chút thời gian để xem xét những ảnh hưởng khác có thể đưa vai trò của chính bạn đến một góc nhìn thực tế hơn. Nếu lo lắng rằng bạn đang đặt quá nhiều trách nhiệm cá nhân để ảnh hưởng đến kết quả của một điều gì đó trong cuộc sống, hãy cân nhắc hỏi ý kiến của người khác. Đây có thể là một cách tuyệt vời để có được một số góc nhìn bên ngoài và xem xét các yếu tố nhân quả khác mà bạn chưa nghĩ đến.
Suy nghĩ một cách khoa học: Trong một nghiên cứu năm 2015 được công bố trên tạp chí Frontiers in Psychology , các nhà nghiên cứu cho rằng tư duy khoa học là cách tốt nhất để tránh rơi vào ảo tưởng về khả năng kiểm soát. Mọi người có thể giảm bớt những niềm tin sai lầm về quan hệ nhân quả và kiểm soát để đưa ra phán đoán tốt hơn bằng cách suy nghĩ thông qua các tình huống một cách khoa học hơn.

Trong khi sự kiểm soát ảo tưởng thường tập trung vào các kết quả tích cực, những niềm tin này đôi khi tập trung vào việc tránh các kết quả tiêu cực. Ví dụ, không đi bộ dưới bậc thang là một mê tín bắt nguồn từ ý tưởng rằng một người có thể ngăn chặn vận rủi bằng cách không tham gia vào một hành vi cụ thể.

Lời kết

Về mặt tích cực, nhận thức khả năng kiểm soát sẽ chúng ta có động lực để dám đương đầu với những thử thách, nhiệm vụ mới lạ. Về mặt tiêu cực, khi cố gắng kiểm soát một việc gì đó thái quá, ngoài tầm với sẽ khiến người ta vướng mắc vào một việc, dễ cảm thấy khổ đau, cũng như chạm trán những rủi ro và thất bại không đáng có. Có rất nhiều điều bạn có thể làm để học cách kiểm soát những gì bạn có thể và chấp nhận những gì bạn không thể kiểm soát. Mẹ và Con hy vọng rằng bài viết trên sẽ giúp bạn ứng phó, nhận thức sâu sắc bản thân và thành công trong cuộc sống.