Ghi nhận tại BV. Nhi Đồng Thành phố và BV. Nhi Đồng 1 cho thấy, rất nhiều bà mẹ, nhất là những bà mẹ có con đầu lòng thường lúng túng nên có những xử trí không đúng khi con bị sốt xuất huyết.
Những sai lầm
Sai lầm phổ biến là nhiều bà mẹ do nóng lòng khi con sốt liên tục nên tự ý cho dùng thuốc hạ sốt liên tục hơn 4 – 5 lần mỗi ngày, dẫn đến lạm dụng thuốc. Việc sử dụng thuốc hạ sốt liên tục có thể gây ảnh hưởng làm tổn thương gan nặng nề, xuất huyết tiêu hóa.
Ngoài ra, không ít gia đình khi thấy con xuất hiện những mẩn bầm còn tiến hành cắt lể để lấy bớt máu độc. Việc cạo gió, cắt lễ này dễ dẫn đến hiện tượng chảy máu không cầm. Đây là ngả vào cho vi trùng xâm nhập, có thể gây rối loạn đông máu.
Nhiều bà mẹ khi thấy con sốt kèm theo rối loạn tiêu hóa, nôn ói liên tục đã cho con nhịn ăn, nhịn uống. Việc này khiến trẻ không được cung cấp đủ chất dinh dưỡng nên dễ mất sức, một số trường hợp có thể hạ đường huyết, gây co giật. Giải pháp tốt nhất là nên cho trẻ ăn thức ăn lỏng, dễ tiêu, chia làm nhiều bữa nhỏ trong ngày. Cần cung cấp nhiều nước để tránh tình trạng thiếu nước và chất điện giải. Nên tránh các thức ăn, thức uống có màu đỏ, màu đen vì khó phân biệt với màu máu khi trẻ nôn ói hoặc đi ngoài.
Một sai lầm thường gặp nữa là nhiều bà mẹ khi thấy con hết sốt thì chủ quan, không tiếp tục theo dõi. Bệnh sốt xuất huyết do virus nên thường có hiện tượng sốt đi sốt lại và diễn tiến bất thường. Nếu trẻ hết sốt nhưng vẫn còn biểu hiện bất thường như tay chân lạnh, đau bụng, nôn ói nhiều thì cần theo dõi để đưa trẻ nhập viện cấp cứu kịp thời.
Bệnh sốt xuất huyết nếu không điều trị kịp thời, đúng cách có thể dẫn đến các biến chứng như sốc sốt xuất huyết, suy hô hấp, rối loạn đông máu, tổn thương gan, rối loạn tri giác, có thể gây tử vong… Trong giai đoạn đầu khởi bệnh thường có các triệu chứng dễ nhầm lẫn với sốt phát ban, sốt siêu vi, tay chân miệng… nên phụ huynh cần theo dõi chặt chẽ các biểu hiện bệnh của trẻ để có hướng chăm sóc thích hợp cũng như đưa trẻ đến khám cơ sở y tế kịp thời.
Dấu hiệu bệnh thường gặp ở trẻ lớn là trẻ đang chơi khỏe mạnh thì đột ngột sốt cao, uống thuốc sốt hạ có bớt nhưng sau đó sốt trở lại. Thông thường 2 ngày đầu trẻ có thể kèm theo một số triệu chứng khác như đau đầu, biếng ăn, mệt mỏi, nhức mỏi cơ giống như các triệu chứng cảm cúm, sau đó có thể có một số dấu hiệu như biểu hiện xuất huyết ở da, chảy máu mũi hoặc chảy máu răng, ói ra máu, đi tiêu phân đen.
Ở trẻ sơ sinh, bệnh diễn tiến bằng biểu hiện sốt cao, có khi kèm theo triệu chứng hô hấp như ho, sổ mũi, hắt hơi hoặc triệu chứng tiêu hóa như tiêu chảy, nôn ói, dễ nhầm với bệnh lý đường hô hấp hay đường tiêu hóa.
Khi thấy trẻ sốt cần đi khám để được chẩn đoán xem trẻ có bị sốt xuất huyết không. Trường hợp nhẹ có thể chăm sóc, điều trị, theo dõi, hạ sốt lau mát trẻ tại nhà. Khi trẻ sốt liên tục trên 2 ngày với các biểu hiện nặng thì phải nhập viện để tránh diễn biến xấu. Đặc biệt, với những trường hợp xuất hiện dấu hiệu cảnh báo nặng hiệu cảnh báo nặng như bứt rứt, lăn lộn, chảy máu cam máu răng, tay chân lạnh, ói ra máu… thì cần nhập viện cấp cứu dù là ngay đêm, không nên đợi đến sáng. Nếu để chậm có thể sốc sâu, bất phục hồi, thậm chí dẫn đến tử vong.
Hiện chưa có vắcxin phòng ngừa sốt xuất huyết. Để phòng bệnh cần tích cực chủ động diệt muỗi, lăng quăng. Không để các vật dụng chứa nước có thể sinh muỗi trong nhà, loại bỏ những ly, lọ chứa nước lâu ngày trong nhà. Cần dọn dẹp nhà cửa thoáng đãng, không ẩm thấp, phát quang bụi rậm, không để nước tù đọng trong bịch ny lon, hộp cơm, chai lọ, vỏ xe,… quanh nhà. Các chum vại chứa nước cần được cọ rửa, vệ sinh kỹ, đậy kín nắp. Chú ý treo mùng khi ngủ, kể cả ngủ vào ban ngày.
Sốt xuất huyết là bệnh nhiễm trùng cấp tính do virút Dengue gây ra qua trung gian truyền bệnh là muỗi Aedes aegypti. Tần suất sốt Dengue ngày càng tăng trong vòng 50 năm qua, khoảng 50 – 100 triệu người mắc mỗi năm. Muỗi vằn là vật trung gian truyền bệnh, đây là loại muỗi sống ở những nơi bùn lầy nước đọng chung quanh nhà, hoặc các nơi ẩm thấp tối tăm trong nhà.
Có 4 chủng virút Dengue là DENV-1, DENV-2, DENV-3, DENV-4. Cả 4 chủng đều có thể gây bệnh. Nhiễm một loại virút có khả năng tạo nên miễn dịch suốt đời nhưng chỉ chống lại chính loại huyết thanh virút đó mà thôi. Chính vì vậy mà những người sống trong vùng lưu hành dịch Dengue có thể mắc bệnh nhiều hơn một lần trong đời.
Bệnh sốt Dengue và sốt xuất huyết Dengue có biểu hiên lâm sàng đa dạng, từ không triệu chứng đến các thể nặng. Bệnh có thể khởi phát với các triệu chứng như đau đầu, khó chịu, mệt mỏi, đau nhức cơ, chấm xuất huyết dưới da… Sốt Dengue thể nhẹ có thể tự giới hạn và các thể nặng của nó như sốt xuất huyết Dengue và hội chứng sốc Dengue có thể đe dọa tính mạng.
Nhận biết các dấu hiệu cảnh báo nặng ở trẻ bệnh sốt xuất huyết cần nhập viện ngay
Hầu hết trẻ bệnh sốt xuất huyết có thể theo dõi và chăm sóc tại nhà. Phụ huynh có thể chăm sóc, theo dõi trẻ tại nhà, cho trẻ uống thuốc hạ sốt theo toa bác sĩ và cho trẻ ăn thức ăn lỏng dễ tiêu.
Phụ huynh cần theo dõi tái khám mỗi ngày và phát hiện các dấu hiệu trở nặng để đưa trẻ đến khám lại ngay vì trẻ có thể trở nặng với biến chứng nguy hiểm thường gặp là sốc tay chân lạnh, mạch nhẹ khó bắt, huyết áp kẹp hay tụt, dẫn đến tử vong nhanh chóng nếu không điều trị kịp thời. Khi nào cần cho trẻ khám lại ngay?
Phụ huynh cần theo dõi và phát hiện sớm dấu hiệu bệnh trở nặng hay dấu hiệu cảnh báo để cho trẻ nhập viện cấp cứu kịp thời (thường vào các ngày thứ 3 đến thứ 6 của bệnh ngay cả khi trẻ đã hết sốt).
Cho trẻ khám lại ngay khi có một trong các dấu hiệu: ói mửa nhiều lần; đau bụng; bứt rứt, quấy khóc; lừ đừ, li bì, tay chân lạnh, tím, vã mồ hôi; chảy máu mũi, chảy máu chân răng, ói máu, đi tiêu phân đen; bỏ ăn, bỏ bú; nằm một chỗ, không chơi; than mệt. Đặc biệt, nên nhập viện sớm ở một số cơ địa đặc biệt như trẻ nhũ nhi, béo phì, trẻ mắc bệnh mãn tính (tim mạch, thận, suyễn…), trẻ ở quá xa bệnh viện, không có điều kiện tái khám, người nhà lo lắng.
Những điều cần biết về muỗi Aedes aegypti gây bệnh:
Loài muỗi này có thể dễ dàng nhận dạng nhờ có vằn trắng, các đốt bàn chân sau có những khoang trắng. Chu kỳ vòng đời của muỗi trải qua 4 giai đoạn gồm hình thành trứng từ 2 – 5 ngày; từ trứng thành lăng quăng từ 1 – 2 ngày; từ lăng quăng thành nhộng từ 3 – 4 ngày và từ nhộng thành muỗi trưởng thành trong vòng từ 1 – 2 ngày.
Muỗi trưởng thành có thể tìm thấy 50m xung quanh ổ với khoảng cách bay tối đa là khoảng 200 mét từ ổ lăng quăng. Nhưng chúng có thể khuếch tán thụ động theo các phương tiện giao thông như máy bay, tàu thủy đi khắp nơi và chỉ cần 1/100 số muỗi trong vùng bị nhiễm virút là có thể gây dịch.
Ổ chứa thiên nhiên hốc cây, thân tre, vỏ ốc, kẽ bẹ lá và ổ chứa nhân tạo như lu, hồ, vật chứa, chai lọ, chén bát bể, vỏ xe vứt bừa bãi ngoài vườn, máng xối, lọ hoa trong nhà, hòn non bộ, ghe xuồng, thùng xe.
Muỗi Aedes aegypti có đặc tính cần lưu ý là thường chỉ đốt người vào ban ngày.
Theo Bác sĩ Nguyễn Minh Tiến
